Sarwa Éncé Pakibeh Ngantiang Ujan

Olih: IBW Widiasa Kenitén

Potrekan I Ketut Sandi Yasa

Angayu bagia pisan ring Karangasem sampun wetu pupulan cerpén sané kasurat olih para kawi sastra Bali Modérn sané wénten ring Karangasem. Janten pupulan puniki mabuat pisan anggén sarana ngalestariang kawéntenan basa Baliné. Wénten kalih dasa carita sané wénten ring pupulan mamurda Ngantiang Ujan. Pangawi-pangawi punika, minakadi, I Putu Supartika, Gedé Aries Pidrawan, I Nyoman Agus Sudipta, I Ketut Sandiyasa, I Wayan Paing, Wayan Tojan, Ni Madé Gawati, IBW Widiasa Keniten, IDK Raka Kusuma, IB Wayan Putu Adnyana.
Maosin pupulan Ngantiang Ujan katerbitang olih Pustaka Ekspresi,Tabanan, Oktober 2016, sakadi sarwa éncé ( mategepan ) pikayunan, wilangan, enteg kayun, penampén sané wénten ring jagaté utamané ring jagat Bali. Pakibeh parajana, pakibeh jagat pinaka unteng ring pupulan puniki. Indiké puniki janten nganutin panampén sang kawi. Panampén-penampén puniki kasurat manut enteg kayun nganutin rasa basa lan rasa sastra sané mungguh ri jroning kayun sang kawi.

Pakibeh Pandidikan

I Putu Supartika ring cerpén Paplajahan ané Tusing Nyidang Kaengsapang (kaca 1) sakadi ngaturang parindikan kawéntenan parajanané sané tuna ring kaweruhan. Sakéwanten, meled pisan mangda sida mapikolih ri kauripan. Utsaha puniki patut pisan uripang. Tuna kaweruhan nénten nyurudang ngrereh kaweruhan. Saking kaweruhan jaga sida mikolihang pakaryan sané kaapti. Mangda sayan lengut satwané raris kawewehin antuk semara ngalang (berselingkuh). Sakéwanten, sané mabuat pisan, Putu Supartika ngaturang ring kawéntenan parajané sané durung sida mikolihang kaweruhan sanė kaapti. Putu Supartika nelatarang indik anak belog sakéwanten prasida mikolihang pakaryan antuk utsaha sane waged, lascarya sida mapikolih. Toh (kaca 96) kria sastra Ni Madé Gawati puniki mahbahang indik kulawarga sané nénten antar (broken home) kantos wetu sentané ka diskotik. Luh Ayu sakadi nénten mikolihang rasa tresna asih ring reramané kantos maparipolah nénten anut, ninggal sakolah (kaca 102)
Lian ring Punika IDK Raka Kusuma nelatarang indik pamargin mutasi ring para guru. Cerpen Mutasi (kaca 117). Ring kaca 119 kasurat sapuniki, “Kenapa ia?” sing marasa Putu Parwati nyempléngang bibih. “Ia kena mutasi ka Kubu?”“Apa pelihné?”“Ané dingeh, kurenané miegan gedé ajak adin bupatiné ané dadi kontraktor. Ngrebutin borongan.”
IDK Raka Kusuma taler nepasin pamargin sertipikasi sané nénten nganutin sulur sakadi wénten sertipikat pelatihan sané kagentosin. Indiké puniki janten ngawinang pandidikanné nénten mamargi antar: Ada nuturang, apang prasida milu sertfikasi, ada guru nyilih sertifikat timpalné. Sertifikaté ento potokopina. Suud motokopi, adan miwah NIP ané matulis sig potokopi sertifikate ento templekina aji kertas. Di duur kertase ane anggona némplekin, tulisa adan miwah NIP gelahné. Sertifikaté ento buin potokopina. Lantas lampiranga dadi penegep sertifikasi gelahné (kaca 127).
Cerpen Ida Bayus Wayan Putu Adnyana becik pisan nelatarang indik kawénteanan guru sané méweh naik pangkat. Maosin cerpén Idané sakadi musik sekatako, gelis santukan katahan nganggén dialog (pagenduan) ring ilehan satwa (alur) utawi ring nelatarang pragina (tokoh). Cerpén puniki jatiné satir (kritik halus pedes), sakéwanten kanggén bebaudan. Samaliha basa sané kaanggén basa unik/khas mawinan midep kenyem-kenyem maosin cerpén Idané. Kosabasa taler seger sakadi uncul-uncul, saksak-sisik, longob mokoyogan (kaca 136). Murdané taler unik sakadi Numbrag taler Kak Dagi.  Biasané sané numbrag punika banténg utawi godel, ring cerpėn asu sanė numbrag. Pakibehan guru sané méweh munggah pangkatné, ”Awake kar ngusul pangkat. Kone ba sep, sangkana pasemengin mai nakonang pisarate!” “Nyen ngorahin mai?” “Kepalané.” “Apa gaén kepalané kanti déwéké uduha mai?” “Nyak nawang. Ia Masuk tengai-tengai.”
Satir (kritik halus pedes) puniki majeng ring kapala sakolah sané lengit ngranjing semengan. Sakewanten, guru-guruné mangda semeng ngranjing.

Kawéntenan Tanah lan Krama Bali

Gedé Aries Pidrawan ring cerpén Ngadep Mémé (kaca 25) nyuratang kawéntenan pratiwiné ring Bali sané mangkin. Katah parajanané gelis pisan ngadol tanah Bali nénten éling ring kauripanné kawekasan. Pratiwi pateh kadi mėmė: ”Nah…cening suba nawang, tanah lan carik ento ibu pertiwi, ibu pertiwi patuh tekėn i mėmė. Ngadep tanah carik patuh teken ngadep ibu pertiwi, patuh tekėn ngadep mėmė. yėn mani puan, tepuk lantas mėmėn ceningė anė suba adep ento kalalungin, kacakcak, katunggingin tekėn anakė lėn, apa cening bagia?”
Cerpėn puniki jatinė pangapti mangda setata ėling miara ibu pertiwi sampunang iju-iju gelis ngadol tanah. Mangda sampunang anak Bali numbas bakso ngadol tanah, dagang bakso ngadol bakso numbas tanah. Patut sayaga utawi waspada mangda tetep lestari tanah Balinė. Sira malih aturin mangda turėksa ring tanah Bali lianan ring parajana Baline?
Tanah Bali taler katampenin oleh I Nyoman Agus Sudipta ring cerpėn Mr. Kavling (kaca 32). Santukan pretiwi Bali katah sanė sampun kakapling. Nyuti rupa kawėntenan tanahė ring Bali. Agus Sudipta sakadi gregetan ngantenag antuk katah sanė kaadol kagentosin antuk beton utawi dados hotėl: Nyabran dina kakėto dogėn gaginan Pan Lagas jeg pragat bisnis ajak Mr. Kavling. Tanah anė ada di dėsanė suba begeh nyidaang jalanina anggona bisnis ngajak Mr. Kavling. Uling tanah carik ngantos tegalan jani suba masalin dadi perumahan, villa, diskotik, cafė ngantos hotėl. Nyama uling dauh tukad suba begeh jani nongos di dėsanė, ulian carik jak tegalė suba dadi makavling (kaca 35).
Magentos wilangan (perubahan karakter) sampun wenten ring pakraman. Budaya hėdonis ngranjingin parajana, cerpėn Ngadol Liang sane kasurat olih Agus Sudipta nelatarang indike punika. Pragina (Ayu Pesona) kadadosang unteng pamargin. Ipun antuk meledė kabaos sugih raris ngadol angganė kantos keni HIV. Indikė puniki patut pisan waspadain santukan wėnten paubahan karakter ring pakraman: Ayu Pesona sampun sakit-sakitan nėnten kadi dumun. Nyabran rahina kondisi Ayu Pesona nyansan meragang nėnten montok bahėnol wėlėh-wėlėh malih. Mobilnyanė sampun kaadol anggėn numbas ubad tur biaya rawat inap ring rumah sakit. Sanė mangkin wantah kantun umah nyanė sanė tamis-tamis jagi kaadol anggėn biaya maubad. Saking hasil cek lab ring rumah sakit kabaosang Ayu Pesona positif keni virus HIV (kaca 44).
Ngantiang Ujan (kaca 46) sasuratan I Ketut Sandiyasa nelatarang indik alit-alit ring wewengkon Besakih mapangapti mangda sida mikolihang kauripan. Cerpėn puniki ngaturang indik karmaphala. Wantah subakti ring Ida Bathara janten jagi kaswėcanan. Sekaa pajeng sanė kamanggalain olih Wayan Terima setata mapangapti mangda sabeh. Sakėwanten, yadiastun nėnten sabeh taler wėnten paswecan Ida sanghyang Widhi marupa amertha. Wėnten sanė nyėwa pajengnė. Kawėntenan ring Besakih, ngaturang pakaryan alit-alitė lianan ring mapangayah ring Ida Bhathara taler wėnten sanė nyėwaang pajeng. ”Buin maninė Wayan terima ajak sekaa pajengnė tuara nyėwaang pajeng. Tingalina dagang canangė lais madagang kėto masi tukang fotonė. Dinanė ento Wayan Terima ngaturang canang ajaka timpal-timpalnė. Pinunasė mangda ujan di Besakih. Apang ada anak nyėwa pajeng. Uleng makejang cerik-cerikė sekaa pajenge ngaturang bakti, ngamikmik nunas ring Ida Batara (kaca 47).
Ring cerpėn Ngalih Suwung (kaca 52), manut Sandiyasa, nelatarang kasuksaman suwung. Genah-genah sane patut marginė mangda sida molihang suwung mawit saking Karang Suwung (genah Suwung), Indra Paksa (rasa ka-Widhi-an), Sidatapa (sida mapikolih tapanė), pamuputnė ring Silayukti (pamargi patut), wau sida nemonin Tėja Kula (genah galang). Kruna-kruna ring ajeng sakadi nuldulin Sandiyasa mangda nyurat Ngalih Suwung. Kruna-kruna punika janten nuė kasuksman manut panampėn sang kawi. Mawinan panguntat kruna Tėja Kula (genah galang): Kėnkėn pabesen anakė lingsir nyusup di kenehnė Gedė Sunia. Tingalina uling Silayukti pajalan anė entasina, uling Karang Suwung, Indra Paksa, Sidatapa, pamuputnė di Silayukti wau nemonin Tėja Kula. Ngalih suwung ngawit ulian Karang Suwung pamuputne lakar ka Karang Suwung (kaca 57)
Indik palemahan Bali taler kasurat olih I Wayan Paing ring cerpėn Duwara Duwari (kaca 58). Ring kaca 64 Paing nyurat kadi puniki. “Gumi Duwaraduwari. Gumi  beten pasihe menek! Jani lakar kelem…, jani lakar kelem gumi Balinė!” madingehang munyinė I Pekak buka kėto, kramanė milu ngetor. Peluhnė matah-matah pesu….
Gagėndong Ayu (kaca 73) kria Wayan Tojan sakadi ngaturang krama sanė ngagėndong. Ngagėndong punika dados pakaryan mangda sida nglanturang kauripanė. Indikė punika nuldulin Wayan Tojan nyurat kakawian puniki. Pailehan cerpėn raris kawewehin antuk kalulutan tresna. Sanė mabuat pisan kantun wėnten krama sanė ngagėndong. Ngagėndong sakadi kasindir olih Wayan Tojan santukan parikramanė punika boya sangkaning tuna arta, sakėwanten mangda dangan molihang jinah nėnten ngamedalang peluh: ”Bli… mėmėn tiangė nu ngidih-ngidih di kota, sujatinė liunan maan pipis ulian ngidih-ngidih tekėn magaė (kaca 79). Manut Wayan Tojan patut katepasin olih sangawerat mangda sampunang malih wėnten krama sanė ngidih-ngidih.
Maosin pupulan cerpėn Ngantiang Ujan puniki sakadi maosin kawėntenan pakibeh jagat lan krama Balinė. Tanah sampun katah kaadol. Krama Bali nėnten malih nuėnang palemahannė. Lian ring punika, wėnten pakibeh kauripan (perubahan pola hidup) hėdonis sanė sampun ngancuhin rasa pikayun parajana Balinė. Sang kawi pinaka sinalih tunggil krama Bali janten nėnten meneng ngantenang indikė punika. Maserana antuk basa lan rasa nibakang kakawian mangda wėnten anggėn nuturin angga rikalaning lupa ring kajatian dados krama Bali. Gumanti pamargin sang kawi nėnten mrasidayang lėmpas ring pakibeh jagat. Sang kawi nelatarang mangdanė wėnten kabaosin utawi kawirasaang kawekasan. Pangaptinė mogi-mogi wėnten anggėn pratiwimba. (*)




IBW Widiasa Kenitén
embas ring Geria Gelumpang, Karangasem, 20 Januari 1967. Oneng ring sastra Bali klasik, sastra Bali modéren taler sastra Indonésia. Kakawian idané kawedar ring Bali Post, Buratwangi, Mémorandum, Warta Bali, Bali Aga, Majalah Sinar Agung, Majalah Éksprési, Bali Tribun, Pos Bali. Ngamolihang Hadiah Sastra Rancagé ring warsa 2006 antuk pupulan satua cutet Buduh Nglawang. Ring warsa 2015 ida ngamolihang Penghargaan Widya Pataka antuk cakepan Jero Lalung Ngutah.

No comments