Prapén

Olih: Ni Komang Prasanti Indiani


Sumber Gagambaran; www.flickr.com

Munyin pangotok gedé néldél besi duur landesané waluya tembang ané ngulangunin. Buka kéto umpamiang swadharma ané sesai kajalanang olih anak muani makulit selem malengis totonan. Kulitné ané selem tusing sangkaning ulian ngawai majemuh. Nanging ulian kebus bara apiné di tongosné magaé. Lebihan tekén kebus tatkala nuju sasih kapat. Tusing ada baju ané neket di awakné, ulian kebus ané tusing nyidaang baana nambakin. Kebus ané karasa suba mabesikan di kulit lan awakné. Patuh cara kebus tatkala naktakin tis-panes idupé di marcapada.
Tongosné néldél besi totonan suba lawas turmaning suba buuk. Yén imaluan saja enu melah. Nanging jani utsaha tetamaan ané suba tami katami uling lelangitné, kuang lebih nasibné patuh tekén barang rongsokan ané kaséhin baan barang modérn.
Kasujatiané tusing Pandé adanné, yén ia tusing mautsaha apang pagaéné sayan melah lan setata payu. Adan sebenehné Pandé Gedé Sulaksana, nanging kaukina Pandé. Gaginan ané jalanina mantas sakuang-kuangné nyidayang meli baas apang bungut paoné makudus. Nanging tetep dogén perabot ané gaéna setata kakalahang baan barang pagaén mesin ané canggih. Buka raos anaké ané ngorahang sanget mudahan turmaning kualitasné luungan. Pandé nawang unduké totonan. Nanging …, anaké tusing lakar ngerti. Perabot ané kagaé baan lima padidi, ento sanget luungan turmaning mautama pesan. Sawiréh kagaé baan utsaha lan papineh sakadi anak matapa.
“Sing kénkén Pandé. Gagaén ané ngranayang keneh setata liang turmaning galang tusing lakar nyidayang pikolihné bakatang prajani,” kéto pasaut bapanné mara Pandé ngrengkeng ulian pagaéné setata mandeg tusing taén nincap. Bapanné mula jadma dharma, tur setata mastiang apa ané lakar teka dinané buin mani, yéning mula paduman pastika kabakatang. Pandé mula jadma ané tusing ngelah papineh sakadi anaké ané suba lingsir. Yadiastun nyabran rahina bapanné setata sedih, nanging tusing taén ngédéngang di arepné. Pandé nawang, tatkala bapanné bengong mapangenan. Kadi ada rasa sebet ané tusing nyidayang nuturang. Kadi ada tatu ané tusing nyidayang kaubadin. Unduké ento nyangetang karasayang ulian buruh-buruhné saka ukud suud magaé ditu. Ané jani tuah nyisaang Pandé lan timpalné buin ukud ané enu tegteg kenehné mastikayang lakar ada pakibeh rahayu ditu. Ané lénan suba magedi ngalih gagaén luungan. Katimbang enu ditu magaé cara ngantiang damuh tengai. Reramanné Pandé ngerti, nanging tetep ada rasa sedih di kenehné. Bapanné marasa kélangan, ulian buruh-buruhné ané suba satmaka kulawarga padidi nyansan wai magedi. Pandé makeneh, suba sapatutné déwékné jani magaé sumeken anggon ngwales tresnan rerama. Ngaé rerama bagia, apa buin uling cenik Pandé tusing taén ngrasayang tresna asih uling méménné. Bapanné tuah rerama tunggal ané sanget andel. Kasambat andel ulian sida ngupapira pianak turmaning tusing lémpas tekén sasananing rerama.
“Nanging Pa, kanti buin pidan lakar enu buka kéné? Makejang suba kagaénin, kadirasa sakancan utsaha apang nyidayang nulungin swadharma iraga suba kajalanin.”
Bapanné makenyem. Kisut muanné ngilis ngenah ané nyiriang pamargi sang surya suba séndéh kauh. Nanging Pandé tusing taén ningalin mantas acepok bapanné sebet. Pandé nawang tatikas bapanné tusing lakar ngédéngang sebet apa buin biapara ané nibénin kulawargané. Bapanné dot apang kulawargané tusing cara déwékné ipidan. Sambeh buka gedahé pantigang.
“Bapa nawang ning, nanging cening apang inget, keneh ané degdeg ento pikolihné gedé pesan. Cening patut setata mautsaha, bapa pastika lakar setata nulungin.” Limané ané kasap ulian ngewai matimpal ngajak besi lan pangotok gedé ento ngaplakin palané I Pandé ané tusing mabaju.
“Sakancan pikolih ané becik lan ngulangunin tusing lakar taén akijapan bakatang, ingetang totonan cening.”
Pandé ngusapin peluh ané ngeloh di gidatné. Marawat muan bapanné ané sebet ngaénang bayuné Pandé ngedénang tur sayan jemet magaé. Kadi téja ané nglejeg ngendih di prapén. Pandé ningalin keris ané gaéna, saja saderana nanging tetep ngangobin kadi mataksu. Yadiastun ento kondén pragat. Joh yén orahang lakar pragat. Nanging baan téjané enu tetep baak makéraban di keneh lan di awakné lakar mragatang keris totonan. Pandé suba ngulukang kenehné patuh tekén endihan téjané. Kenehné ané guluk tusing lakar taén ilang. Pabesen bapanné suba liu ngeloh meliah ngrangsukin getih di awakné. Pabesen ané ngarepang apang Pandé sida dadi déwékné padidi. Dadi manusa ané mautama. Manusa ané tusing engsap tekén tatamaan kawitan. Manusa ané setata éling lan tusing taén jejeh miara téja swadharma kauripan. Unduké ento ané ngaénang Pandé setata mautsaha apang déwékné sayan melah tur dadi jatma maguna.
Sakancan laksana ané kadasarin baan lascarya sinah mapikolih rahayu. Mabekel rasa lascarya ento, sakancan papineh melah ané mentik di kenehné lantas kalaksanayang. Madé Surya, timpalné ané enu ajaka magaé ditu setata nulungin déwékné. Ajaka dadua lantas magaé peteng lemah. Dikénkéné kanti duang lemeng tusing maan nyempang mantas asriepan. Mula saja kéweh tur liu nepuk pialang. Nanging Pandé tetep mautsaha lan mastikayang lakar ada pikolih uling utsahané kadi pangacepné. Téja di awakné setata nglejeg tajeg mangabar-abar, yadiastun angin, ujan, lan sakancan pikobet setata teka nibénin.
Sisan lakaré enu abedik sajan. Ento ulian tempungan ajaka tatelu. Unduké ento ané ngranayang Pandé lan Surya tatkala nganggo lakar tusing ngawag-ngawag. Pandé tusing nyak ngaénang bapanné miwah Surya nyalit keneh. Kéto masih tekén déwékné padidi.
Sujatiné ngaé keris ento tusing gagaén ané aluh. Makejang anaké sinah suba nawang. Ngaé keris sujatiné kadasarin baan katilikan ané teleb uli dasar keneh ané ening lan uleng. Apabuin lakaré ento tuah genep anggo ngaé keris abesik dogén. Pandé lan Surya mautsaha ngolah lakaré ento apang sida dadi keris ané tajep lan mataksu. Yéning suba pragat, sinah lakar pocol turmaning lakaré ento makutang tusing dadi apa. Buina pipisé suba telah anggon meli lakar kerisé ané kagaé jani.
Kerisé ento yén suba pragat, lakar kapajang di toko pusaka ané gumanti ngadep sakancan kerajinan pusaka. Apa buin tokoné ento tongosné paek ngajak umahné Pandé. Dadiné tatkala ada ané nawahin utawi dot meli kerisé ento Pandé énggal nawang. Surya ngorahin Pandé apang ngejang poto-poto kerisé ento di toko online. Pandé makeneh, tusing ada pelihné yén nglaksanayang apa ané orahina ajak Surya.
“Pandé, tegarang tingalin kerisé ené,” Surya nujuhang lan marasa ngon ningalin kerisé ané suba nyansan pragat marawat-rawat kadi rupan awak naga ané ada di duur méjané ento. Kerisé ento maukir, maeluk pitu waluya awak naga ngalilit lingga sayan makelo sayan ngenah luung. Macaya lan mataksu. Patinné suba kagaé baan kayu jati sasepelan bapanné ané mula kapengaang nuju cara janiné. Pandé ngaudin kerisé ento. Ngejer limané, kadi babuyutan. Kerisé ento mula saja mataksu lan macaya. Pandé bengong turmaning ngon.
“Tusing makutang katuyuhan déwéké. Saja téja pasupati suba nguripang kerisé ené.” Pandé makenyem sambil manggutan.
Telektekanga kerisé ento makelo sajan.
“Bapa sinah lega,” Pandé ngraos di kenehné mastikayang bapanné pacang lega nawang kerisé ento.
“Jani suba suud ngaé keris, apa ané lakar gaénin buin?” Surya matakon tekén Pandé ané enu iteh ningalin kerisé ento. Pandé lantas ngaplakin palané Surya.
“Nah nyanan dogén tingalin.”
Kala ento Pandé ngrasayang ada ané ngrangsuk di kenehné. Kadi téja kawruhan nundunin lan nandanin papinehné apang malaksana.
“Beneh,” kéto pasautné sambilanga ngedénang bayuné.
Lantas wai-wainan setata kadulurin baan pangacep. Pandé ningeh orta melah. Orta ané ngranayang sakancan pangacepné tusing lakar pocol. Ida Sang Hyang Widhi mula jati asih lan tresna tekén manusa ané lascarya tur subhakti.
Surya teka pajalané sada éncol sajan. Kenyemné tusing nyidayang ngengkebang ada orta luung. Surya teka ngaba patempah ané katrima uling toko pusaka tongosné nitipang keris ané gaéna ento.
“Kerisé ada ané nemenin ulian gobané unik turmaning luung pesan. Lénan tekén ento, kolektor keris ané nemenin kerisé ento bani mayah mael,” kéto Surya ngomong baan lega kenehné.
Ah! Kénkénang ban ngorahang legané Pandé buka jani. Tangkahné karasa belbelan ulian legané. Kenyem di muané kadi sunar Sang Surya ané mara suud tekepin gulem. Liang sing nyidayang ngorahang.
Uling sekat ento, kasuén-suén sayan liu anké nawang tongosné Pandé lan Surya Magaé. Liu sajan anaké teka nempah keris utawi prabot lénan ka tongosné Pandé. Ulian kerisé ento! Keris ané setata dadi pinget ané nanceb di kenehné. Kerisé ané nguripang lan masupati idepné apang setata tajep. Ngaé téja di awakné setata ngendih ané makada déwékné nyansan jemet lan teleb nglaksanayang swadharma miara téja tatamian kawitan. Anaké ané meli kerisé ento ngorahang, sasukat ia ngelah kerisé ento, ia ngrasayang setata bagia lan santhi.
Pandé sanget nyuksemayang wara nugraha Ida Sang Hyang Widhi. Pandé tusing buin marasa sangsaya., sawiréh beneh buka tutur bapanné. Papineh lan pangapti ané kadasarin baan lascarya tur jemet magaé sinah lakar nekaang sakaya.
Astungkara! Tusing makelo. Keris-keris pagaéné Pandé kaloktah ka dura negara. Turmaning Pandé suba kasub ngaé keris ulian pagaéné ané maciri luiré ngutamaang corak-corak kuno ané suba sinah kagaé baan lima ané maguat lascarya, bhakti, lan sidi. Tatkala ngaé keris Pandé katulungin olih Surya ané patuh teleb lan subhakti kadasarin sradha. Tongosné ngaé keris dadiné sayan kasub.
Pandé jani nyansan lega lan bagia. Artha brana ané gelahanga sayan ngaliunang. Pandé ningalin besi ané lakar anggona keris, barak ngérab. Lantas kasedutin buin katigtigin. Patuh kadi awakné ané nyidayang cara jani. Pang kuda kadén kasedutin. Pang kuda kadén katigtig lan kadéldél baan pangotok kauripan. Kanti nyidayang buka jani. Rasané saja tusing pocol. Pandé nyidayang ningalin bapanné makenyem buin. Ningalin Surya ané sawai-wai setata jemet lan teleb nglaksanayang swadharma.
Pandé bengong mabalih endihan téjané di prapén. Enu patuh karasayang buka ané suba-suba. Yadiastun liu prabotné suba kaséhin lan tongosné suba joh sanget luungan. Buruh ané magaé ditu suba ngangsan ngaliunang. Nanging abesik ané tusing lakar kagentosin. Setata kapiara sakayang-kayang. Lejegan téja swadharma. Ditu, ané setata ngendih di prapén sekala niskala. Yadiapin ada Surya lan buruh ané suba buka kulawarga padidi. Rasané saja buka enu ada ané puyung di tangkahné. Nanging Pandé suba masemaya tusing lakar taén ngreredang téja swadharma ané maurip di awakné.
“Beneh,” Pandé ngisi tangkahné sambilanga ngumik.
“Da Bapa sumangsaya, tiang bakal tetep ngupapira makejangné patuh buka simalu.”
Galah sujati ngawatesin makejang. Angkihan ané baan nyilih pastika mawali mulih. Bapanné Pandé suba tusing ada. Bapanné Pandé suba mulih. Nanging pajalané mulih suba luung sajan. Sawiréh suba nyidayang nepukin Pandé jani suba sayan suksés. Pajalan bapanné mulih tusing ngaénang Pandé engsek mabangklek. Nanging mabading. Pandé suba nyidayang ngaénang reramanné bagia yadiastun tusing buin nyidayang ngelut lan ngrasayang anget awak bapanné di sekala. Nanging téja di tangkahné tusing lakar taén mati. sawiréh tresna bapanné setata nguripang lan ngupapira di niskala.
“Pande!” Raos Surya ané ngesiabang. Buruh-buruhné lantas nlektekang Pandé ané bengong. Pandé makesiab lantas nolihin Surya ané gagéson majalan maekang. Muanné Pandé barak ulian kena angsengan panes sawiréh uling tuni iteh néldél besi di malun prapéné. Sambilanga makenyem sakadi Sang Hyang Surya mara endag.
“Kénkén?”
“Né tolih!” Surya ngédéngang HP. Ditu ngenah ada é-mail. Pandé lantas nyemak HP-né ento. Ningalin apa ané ngranayang Surya bringah mabunga-bunga buka kéto. Pandé lebian tengkejutné tekén Surya. Awakné karasayang emeng tusing ngugu tekén apa ané ngenah di HP-né.
“Oh…” munyiné Pande samar-samar ilang.
“Melah sing?”
Surya lega pesan kenehné lantas ngaukin makejang buruhné apang mapupul maekin Pandé lan déwékné. Lantas HP-né jemaka tur bacana é-mail ané ada di HP-né ento, sangetanga. Pandé tusing nyidayang makeneh buin. Rasané buka ngipi. Kadi ngipi namplak bulan ané tusing taén kakenehang.
Tangkahné belbelan ulian leganné. Pandé bengong geluta tekén Surya lan buruh-buruhné. Makejang pada lega.
Surya sanget ngugu isin é-mail ento tusing orta bogbog utawi hoax. Ené orta ané melah pesan.
Munyiné ento tusing ada lén.
“Titiang ajudan Bapak Présidén. Titiang mawit saking Bali, wastan titiang Anak Agung Gedé Dwipayana. Bapak Pandé jagi kaundang mangda sida tangkil ka Istana Negara. Bapak Presiden seneng pisan antuk kawéntenan orti sané maosang keris Bapak Pandé becik pisan, cutetné Bapak Présidén seneng pisan ring keris jeroné. Keris jeroné jagi kapamérang ring acara Kunjungan Pemimpin Negara se-dunia indik Pelestarian Kebudayaan Nasional lan Daerah.
“Suksma. Titiang banget mapinunas sagelisné walesan Jeroné,” atur pangaksama titiang, pinaka ajudan saking Bapak Presiden.
Rasané buka ngipi. Pandé ngaplakin palané Surya ané ngeling ulian angen. Lantas Pandé ngraos.
“Jani iraga maan gaé gedé, jalan magaé telebang!” (*)



Ni Komang Prasanti Indiani
Masekolah lan magenah ring Karangasem.

No comments