Sing Ada Yéh Membah di Tlabahé

Olih: Madé Suar-Timuhun
Gagambaran Manik Sudra

Ngancan ngéwehang jani idup di désa, apa buin tuah dadi petani ané ngandelang asil di cariké. Kéto ané karasayang krama Désa Bukit Asri ané liunan pagaénné dadi petani. Tuah besik dua ané dadi pegawai negeri. Krama ané ngelah pipis liunan, carikné kabangunin kandang siap. Ngubuh siap nyang siu, duang tali, lan paling liu limang tali ukud.
Suba duang tiban lebih carik di Désa Bukit Asri tuh cara tanah di tegalé. Musim panesé sing suud-suud, kapah-kapah ada ulungan ujan. Ané sanget makada ulian sing ada yéh membah di tlabahé. Mirib ené ulian global warming apa adanné.
Kelian subak atawa kelian pekasehé, muah krama tempékané inguh ngenehang unduké ané nibénin. Suba duang tiban cariké sing nyidaang ngasilang padi. Biasanné cariké cara i malunan a tibané paling bedik ping dua nyidang manyi padi. Jani jeg neng, padang di pundukané dogén kéweh mentik.
I pidan kramané sing taén dingeh kanti kuangan baas, apa buin kanti meli. Di kénkéné yén asil padiné luung, sing amah kedis lan gutgut bikul, wiadin sing kausak hama wereng, asil manyiné di cariké kanti nyidang ngadep a tengana. Jani, sabilang wai kramané ngenehang meli baas. Di ageté maan bantuan beras miskin uli pamerintahé.
Yen ada ulungan ujan kapah-kapah, petaniné nyidaang numbegin tanah carikné sakéwala sing nyidang kanti nekapin, apa buin kanti mlasah. Paling aget nyidaang sabatak mulain jagung, kacang tanah, kacang panjang, wiadin katanemin bunga pacah. Ada masih ané nyobak mula tabia, nanging tondén kanti maan ngempok buahné, énggalan malunan punyanné ané ngreres mati. Ané jumahné liu ngubuh kucit, carikné tanemina bun.
Cara biasanné para petaniné jam telu sanja suba pada ka carik. Makejang kramané ngelah tetamian tanah carik uli panglingsirné diapin tuah duang tebih. Kanti jani tondén ada krama Desa Bukit Asri ané bani ngadep tanah carik yadiapin tanah cariké tuh sing nyidaang pulain padi cara jani. Kramané pasti ngubuh sampi di carikné, yadiastun ada masih sampi baan ngadas. Makejang kubun sampiné aken-aken. Ada ané maraab asbés, genteng, lan paling enduk maraab ambengan. Kubun sampiné masih madingding klangsah, ambengan, sumi, bedég, terpal, lan ada besik dua ané matémbok batako. Kramané sayang pesan tekén ubuh-ubuhan, pedalema sampiné kadinginan.
Wayan Tirta majalan marérod di pundukan cariké ajaka kurenanné. Wayan Tirta majalan malunan macapil busung lan nyelet arit, kurenanné nutug durinné nyuun kranjang misi kampil puyung, mirib lakar anggona wadah bunga pacah. Neked di carikné Wayan Tirta ngarit padang di pundukan kalénné, kurenanné ngalap bunga di pangalapané.
Sing kanti a jam, Wayan Tirta suba maan ngarit duang pesel, suba nyandang baanga sampi jagiranné duang ukud. Di subané maan ngetis negtegang bayu apak-pakan basé di samping kubun sampinné, di betén punyan sotongé, ia lantas ngojog kurenanné ka pangalapané nulungin ngalap bunga.
“Suba maan ngarit bli?”
“Suba Luh, suba maan duang pesel. Mara bun selané masih kaarit anggo ngadukin padangé apang énggalan.”
“Bli jeg setata kéto dogén, telah arita buné. Buin kejep dija tiang ngalih bun baang céléngé jumah?”
“Men bas kakéné kelang padangé Luh, dija men beli ngarit? Ujané kéweh sajan ulung, cariké sing maan daat. Padangé jeg makelo sajan samah, suba rabuk sing masih guan-guan meg. Buin kejep bli ja ngalihang bun, luh tenang gén!”
“Mara sing ada padang, dong jeg bun sélané telahang gulung Bli kéto? Sing dadi gedebong, papah nyuh, don gamal, don nangka alih bli?”
“Suba tuni semeng alihang don gamal ajak gedebong di tegalé Luh. Buné di betén dauh nu buin duang luit Luh, buina Galungané suba paek, céléngé masih suba gedé, jeg adep suba kayang né apang ada beliang baas Luh!”
“Ae keneh tiangé masih kéto bli. Né tolih punyan bunga pacahé saka bedik ngancan ngreres, binjep paling liu maan ngalap nyang das kilo bli. Buina sing ada rahinan gedé, paling aget maan aji selaé tali rupiah, maan abelian baas a kilo lan daarang nasi dogén. Tondén buin mani semeng panaké nagih bekel masuk. Adi jeg sing guan-guan membah yéh di tlabahé bli?”
“Jeg sing emed-emed, terus to dogénan takonang Luh. Bli sujatinné masih sing ngerti tekén unduké né Luh. Bli masih pengeng sajan ngenehang. Yén dadi suud, jani Bli nyak suud, nyadia mapamit ngayah dadi kelihan pakaseh. Katimbang bli setrés, sabilang wai ada dogén kramané ané nakonang, ada ané melungguh ulian yéh telabahé terus-terusan nyat.”
Capilné Wayan Tirta suba bek misi bunga pacah, lantas tuuruanga  ka kampilé. Ia buin nutugang ngalap bunga lan nugtugan ortané.
“Bli lek tekén kramané Luh.”
“Ngudiang Bli lek? Pelih belina apa?”
“Uli sasukat Bli ngayah dadi kelian pakaseh telung tiban ané suba liwat, ngantinin kelian pekaséhé i malunan, Dewa Aji Sungsang, embahan yéh tlabahé jeg makelo-kelo ngancan nyenikang, kanti jani jeg tuh. Apa sing cocok ya Bli ngelianin nah?”
“Mirib di désa lénan masih patuh cariké tuh kéné bli. Ené ulian pemanasan global apa adanné to.”
“Nanging suba tolih-tolih Bli masih di désan anaké lénan, jeg luung carikné Luh, embahan yéh tlabahé gedé.”
Kesiran anginé uli kangin suba ngancan dingin, kedis sesapiné suba pasliwer mulih ka sebunné, matan ainé suba ngancan kelem di langité ba dauh. Wayan Tirta ngencolang mempen bunga ka kampilé lantas majalan ngnuunang ka cariké betén dauh ngalih bun a pesel abana mulih anggona amah-amahan céléngné apang sing énggalan peteng.
Sabilang wai kéto dogén geginanné Wayan Tirta di cariké. Ngarit, nulungin kurenanné ngalap bunga sambilanga ngorta, satondén mulih sing engsap ngalih amah-amahan celeng, ngalih buin wiadin papah keladi.
I pidan embahan yéh tlabah di Desa Bukit Asri mula gedé. Yéhné kedas, sing pati misi leluu. Uli cerik kanti tua ramé semeng sanja mandus di tlabahé. Ngancan makelo yéh tlabahé ngancan nyelékang, ngancan puek krana liu kramané nganyudang tain céléng ka tlabahé. Leluu masih liu kaanyudang ka tlabahé.  Jamané ngancan maju, bikas jelemané jeg ngancan ngulah laku. Nyaru nyaru, sing rungu tekén kabersihan. Yén keneh-kenehang mirib né ulian karma pala, tlabahé gedeg ulian kacampahang, tusing  nyak buin ngembahang yéhné cara i pidan.
Sabilang ada pasangkepan di banjar, kramané setata uyut. Nguyutin prajuru pekaséhé, gedeg tekén keliané ané tusing nekaang asil. Sasukat ngelah kelian lan prajuru pekaseh baru, embahan yéh tlabahé ngancan nyenikang lan ngemasin tuh.
Sujatinné prajuruné suba mautsaha ka empelan menahin bendungané, seleg nengokin kelebutan yéh di bongkol gunungé ané dadi ulun tlabahé. Kéto masih nyabran piodalan di Pura Subak suba ngaturang caru, pakelem, lan ngaturang banten guru piduka. Kéto masih suba pepes nunas ujan, nanging sing masih ada asil. Kelebutan yéh di bongkol gunungé nu tileh gedé cara pidan, ngancan ngelodang neked di empelan di dajan désané, yéhé ngancan nyenikang. Neked di carik suba sing ada yéh buin. Prajuruné, Pamangku Pekaséhé, muah kramané sing nawang dija kadén uwusné. Nyabran sasih krama pakasehé masih suba itep ngrumas telabahé, nanging tileh sing ada asil.
Petengné di subané panakné pada leplep masaré, di ruang tamu sambilanga mabalih tv Wayan Tirta ngajak kurenanné buin nugtugang ortané i tuni sanja di carik.
“Bli, jeg makleteg bayun tiangé.”
“Béh eda ento sangetanga Luh, sinétron Indonésia caritané mula amontoan dogén!”
“Sing ulian sinétroné ané pabalih ené bli.”
“Men apa Luh?” Wayan Tirta bibihné klepas-klepus ngroko, katimpalin jaja gina duang tebih.
“Unduk yéh tlabah, carik, muah Pura Subaké bli.”
“Men apa hubunganné ngajak kleteg bayun luhé?”
“Ipidan, dugas mara bli nyumunin ngayah dadi kelian pekaseh kadén bli ngaé proposal pengajuan permohonan dana ka pemerintahé apang maan bantuan dana anggo menahin, ngréhab Pura Subaké.”
“Men jani kan suba ada asilné, purané kadén suba luung tepukin Luh, makejang palinggihé nganggo batu selem. Sing ja cara prajuru ané malunan sing ada nyet menahin pura.”
“Nanging sasukat purané kabenahin, kaplaspas, katurin piodalan, cariké ané dadi korban bli, jeg tuh sing maan yéh. Purané saja luung, nanging cariké sing ngasilang padi, nyidang kal terus-terusan meli baas bli? Kéné ajin baasé jani terus ngmaalang.”
“Yé Luh, ngaé pura luung ajak carik tuh sing ada hubunganné to. Patutné i raga demen ngelah Pura Subak luung cara jani.  Men kénkén sujatinné kleteg bayun luhé ané orahang luh busan to?”
“To suba bli. Bli inget sing di Pura Subak i pidan ada apa?”
“Sainget bli, i pidan ada punyan kepuh gedé. Ulian jejeh akah kepuhé nyelumit nguugang palinggih purané ané baruné, prajuruné cumpu ngebah punyan kepuhé ento.”
Ngortaang punyan kepuhé ento prajani Wayan Tirta ngajak kurenanné srieng-srieng bulun baongné.
“Ento suba ané ngaé makleteg bayuné lan srieng-srieng bulun baongé bli. Punyan kepuhé ento tenget, tiang dadi inget tutur Hyang Dewa Kak Mangku Pakaseh dugas tiang nu cerik.”
“Apa tuturanga Luh?”
“Kéné raosné: ning yén punyan kepuhé ené nyak terus subur, doné olem-olem cara kéné, ento nyiriang tanah cariké subur. Apa buin yén kanti crangnè ba duur ngrempiak kanti ngeped ngenteg tanah, sinah asil cariké maliah, guminé landuh, jeg sing kanti kuangan pangan. Kéto masih sawalikné ning, yen kanti doné aas apa buin kanti punyanné mati, sinah suba cariké milu mati.”
Cekcek di tembok kamar tamuné mamunyi saling sautin.
“Seken to Luh? Adi mara Luh nyambat?”
“Kudiang men, mara tiang makleteg, mara masih tiang inget bli.”
“Baaah...”
“Ae kepuhé suba kadung mabaaah.”

Dénpasar, 19 Oktober 2016

avatarMadé Suar-Timuhun
I Madé Suartana utawi sané ketah kauningin Madé Suar-Timuhun ring kakawian-kakawiannyané embas ring Banjar Tengah, Timuhun, Klungkung, 17 Juni 1987. Dané ngawit nyurat sastra Bali modéren rikala kantun kuliah lan aktif nyurat warsa 2013. Puisinnyané ngawit kawedar ring Bali Orti (Bali Post) bulan April warsa 2013 lan warsa 2014 sampun kawedar ring Médiaswari (Pos Bali). Dados narawakia ring Ubud Writers and Reader Festival 2016.

No comments