Gelem

Olih: IBW Widiasa Keniten
Gagambaran I Komang Alit Juliartha

Mirib baan panesé ngentak lantas ujan nekain, Bapa Lanus gelem ngetor. Ia cara anak niwang. Munyiné tusing seken. Sagét seken sagét saru. Panakné suba ngalihang balian. Suba ngalihang dokter tamatan Jerman masi tusing seger.
Pangawitné, uli ngorahang sirahné sakit. Sabilang peteng, ngaku belasak pulesné. Sabilang jam roras peteng, jeg enten. Ipianné jelek-jelek koné. Taén ngipi cegut lipi. Taén ngipi lablaba. Taén ngipi entunganga ka grémbéngeé dalem. Sabilang ia inget tekén ipianné ento, prajani peluhné nrebes pesu. Jejeh lakar seken-seken nepén ipianné.
Kulawargané dong suba makejang nuturin apang tusing nyangetang ipian. Ipian ento tuah isin pulesan apang ada tuturang di bangunné. Sakéwala, kenehné Bapa Lanus suba tusing dadi ajak kéto.
Maan tunasanga ka tukang tenungé. Orahanga kaponggor. Kawitanné tusing terima tekén bikas Bapa Lanusé. Sambatanga Bapa Lanus demenan di pisaga tekéning ngrunguang kawitanné padidi. Yén di sisi seleg pesan, yén di jumahné padidi macakli. Magenep sambatanga indik Bapa Lanusé. Suba koné tunasanga pangampura, masi tusing nyak seger.
Dugasné enu dadi anak truna, koné taén Bapa Lanus ngelong semaya. Anak luh ané suba nyerahang awakné ento beling. Sakéwala, Bapa Lanus tusing nyak nyuang. Ia sing pracaya tekén gegėlané totonan. Kanti ping kuda-kuda, anaké luh ento ngidih apang nyak nyuang. Masi tetep tusing nyak lantas baan jengah reramané, anaké luh ento anténanga ajak pernah misanné. Dugasé ento, ada reramanné ané luh mamastu.
“Lanus, iba lakar kasakitan manian. Iba suba nyengahin kai di guminé. Kulawargan kainé éndahang iba. Iba tusing mabikas manusa. Mirib buron numitis tekén iba. Kulit cainé dogén manusa, isinné jatiné buron. Manian lakar tampedang iba sarin pagaén cainé.”
“Jani, kawitan cainé, kai ané ngrunguang. Iba lakar nemu sengsara. Iba dadi sugih ban arta kéwala keneh ibané nista.”
Makejang ané ka umahné Bapa Lanus dugasė ento masebeng gedeg. Tusing madaya lakar kakéto bikasné Bapa Lanus. Tusing nyak ngakuin pagaén padidi.
“Mai mulih Luh. Beburon runguang.”
Dinané ento makejang mapupul di umahné Luh Darmi. Bapané mapisarat kéné.” Lamun tusing ada nyak ngantén ajak sentanan bapané depang suba panak bapané ngantén ajak keris. Bapa tusing bani ngorahin Luh Darmi nglabuhang. Jejeh pesan bapa tekén pamindanda ané taén tepukin bapa. Lakar upapira bapa panakné Luh Darmi.”
Siep. Sepi jampi dugasé nika. Apa nyen sambatang? Di kulawargané tuah ada pernah misanné dogén. Ia suba nawang Luh Darmi ngadut kawitan anak lén. Sinah manian lakar nepuki biuta buin.
“Pa, sebet bapané ajak makejang ngrasaang. Tusing Bapa dogén. Tusing Luh Darmi dogén. Kulawargan iragané suba entungina tai. Yén Bapa kéto masi Luh Darmi nyak, tiang lakar nyuang Luh Darmi,”  Wayan Susila mamunyi.
“Saja ento, Yan?” Bapanné Luh Darmi matakon.
“Saja pesan Pa.”
“Kénkén Luh?”
“Bli legaang pesan bikas tiangé suba ngletehin kulawarga.” Luh Darmi ngeling sigsigan.  “Suba nyelékang Bapa ajak makejang. Tiang ané pelih bes kaliwat kabanda baan tresna sagét kakéné tepukin tiang. Jengah pesan tiang. Tusing bisa ngaba awak. Tusing bisa ngaleganin kulawarga. Jani, Bli nampedang tiang di subané tiang jelé buka kéné.”
“Eda ento selsela Luh. Diastun Luh suba buka jani, bli tetep nrima. Pedalem ané di basang Luhé ento. Ia tusing pelih. Jani kawitin idupé ajak bli.”
Luh Darmi sayan ngeling sigsigan. Kenehné nyag. Munyin misanné ané dadi somahné jani lekina. “Kadén ané joh melah, sagét jeléné liu pesan,” Luh Darmi ngelut Wayan Susila.
Majalan panganténanné Wayan Susila ajak Luh Darmi. Ané teka masi liu. Timpal-timpalné Wayan Susila suba nawang.
“Mula dueg I Wayan tusing tuyuh sagét suba maan asil.”
Ané ningehang ada mablekis kedék. Ada anė mapi-mapi tusing ningeh.  
“Nyak nampedang pegaén timpal. Béh yén tawang kéto, sing uli pidan gaénang belingan. Sing suba tampedanga.”
“Tondén madagang suba maan bati. Aéng agetné.”
Makejang ngonjakin Wayan Susila, sakéwala, ia tusing lek. Lakar ngujang lek. Atma ané ada di basang misanné ento pedalema.  
“Péh aget ada I Susila, yén sing keto. Dong ngantén ajak keris dadiné Luh Darmi. Dong sayan liu ortnané dadiné.”
Kanti lekad panakné uli Luh Darminé tusing taén matakon kulawargané Bapa Lanus. Buina Bapa Lanus sayan ngejohang dogén kenehné. Lantas ia magedi uli désanné padidi. Tusing buin madésa ditu. Ia ka kota ngejohin Luh Darmi.
Telu bulan suba. Luh Darmi ngalekadang sentanané. Muani. Adanina Gedé Darma.  Kulawargané Wayan Susila ngupapira raréné. Sayan ngaleganin dogén pajalan raréné. Tutuga baan banten telung bulan, banten enem bulan. Di subané nyandang alihanga pamayuh, tunasanga pamayuh ka geria.
Pedanda Gedé ané muput dugasné nganténé kanti ngandika kéné. “Ené mara anak cerik katutug baan banten. Madak apang setata enten kenehné manian.”
“Mogi-mogi Ratu Pranda. Dumogi paripolah ipuné nganutin wastan ipuné. Gedé Darma.”
“Madak apang lanus pajalanné.”
Kendel pesan kulawargané Luh Darmi sasukat lekad sentané ento. Idupné sayan melah. Tresna asih di kulawargané sayan degdeg.
Pinceran guminé majalan énggal buka pinekané tempuh angin baret. Gedé Darma sayan ngelihang. Idupné masi sayan ngamelahang. Sagét ada anak uncul-uncul matakon. “Ené panakné Luh Darmi?”
“Beneh pesan.”
“Kadén bapanné ané seken tusing ngakuin ipidan?”
“Béh, indiké ento tusing suba tiang nawang.” Anaké ané ajaka ngraos ento tusing nyak nyambatang ané sujati.
“Jani, bapanné ané seken suba gelem sanget pesan. Koné baan ngutang sentanané. Pekakné koné anė ngidih nasi ka mracepada, gedeg pesan. Orahina ngalih. Yén sing kéto, lakar gela-gela dogén di baléné.”
“Béh tusing bisa tiang nyautin. Legaang tiang lakar mulih malu. Mai Dé mulih!”
Gedé Darma mulih. Di kenehné liu patakonné. “Apa saja iraga ené tusing panak sujatiné I Bapa?”
Ia ngantiang mémé bapanné mulih uli magaé. Kenehné runtang mara nepukin mémé bapané teka. Sakéwala, ia meled nawang kasujatianné.
“Bapa, Mémé. Ampurayang tiang. Yadiastun tiang enu cerik, kéwala meled masi tiang nawang ané sujati.”
“Dadi tumbén Gedé mamunyi keto?”
“Ituni ada anak nyambatang. Tiang sujatiné tusing sentané I Bapa. Baan inget tekén panyamaan. Buina inget tekén awak tiangé di basang Mémé lantas I Bapa nyuang Mémé. Ituni seken pesan tiang ningeh. I mémé suba melingang tiang. Sakéwala, ané melingin Mémé tusing ngaku. Welas asihné I Bapa ngranayang tiang idup buka jani kanti tiang gedé bisa nawang awak.”
“Jani tiang matakon. Saja Mémé suba beling dugasé nganten? Buina Mé, bapan tiangé ané ngréka tiang jani koné gelem gedé krana ia nguntéwéréyang awak tiangé. Nemporatang awak tiangė. Tiang lakar ngalih bapan tiangé, Mé. ”
Luh Darmi kamemegan. Yéh paningalanné nrébés pesu. Mara temalangina, sentanané énggalan magedi. 


IBW Widiasa Kenitén
embas ring Geria Gelumpang, Karangasem, 20 Januari 1967. Oneng ring sastra Bali klasik, sastra Bali modéren taler sastra Indonésia. Kakawian idané kawedar ring Bali Post, Buratwangi, Mémorandum, Warta Bali, Bali Aga, Majalah Sinar Agung, Majalah Éksprési, Bali Tribun, Pos Bali. Ngamolihang Hadiah Sastra Rancagé ring warsa 2006 antuk pupulan satua cutet Buduh Nglawang. Ring warsa 2015 ida ngamolihang Penghargaan Widya Pataka antuk cakepan Jero Lalung Ngutah.

No comments